CMENTARZ WOJENNY ŻOŁNIERZY NIEMIECKICH I ROSYJSKICH Z OKRESU I WOJNY ŚWIATOWEJ W SWADERKACH

W ramach operacji wschodniopruskiej w dniach 23-30 sierpnia 1914 r. na wschód od wsi Stębark (Tannenberg) rozegrano decydujące dla I wojny światowej starcie pomiędzy siłami Cesarstwa Niemieckiego, 8 Armią dowodzoną przez generała Paula von Hindenburga i Ericha Ludendorffa, a siłami Rosji, 2 Armią generała Aleksandra Samsonowa.

W połowie sierpnia 1914 roku wojska rosyjskie przekroczyły granice Prus Wschodnich. Od północy w kierunku Królewca podążała Armia "Niemen" generała Paula von Rennenkampfa z kolei od południa w kierunku Olsztyna wyruszyła Armia "Narew" dowodzona przez generała Aleksandra Samsonowa. 28 sierpnia rozstrzygnęły się losy bitwy. W centrum frontu, po początkowo korzystnych dla Rosjan starciach w okolicach Frąknowa, późnym popołudniem rozpoczął się odwrót XXIII Korpusu gen. Kondratowicza w kierunku na Nidzicę i Muszaki. Na tyły XV rosyjskiego korpusu gen. Martosa od strony Waplewa zaczęły wychodzić jednostki XX Korpusu niemieckiego generała von Scholtza (grupa gen. von Unger). Po południu gen. Martos zarządził odwrót. XIII Korpus gen. Klujewa opuścił Olsztyn i maszerował na Olsztynek na pomoc XV Korpusowi, jednak jego działania były tak ociężałe, że mimo zdecydowanej przewagi nad zagradzającymi mu drogę wojskami niemieckimi (37 dywizji gen. Goltza), do późnej nocy nie zdołał wywalczyć swobodnego przejścia. O północy nadszedł rozkaz dowódcy 2 Armii nakazujący odwrót. Wczesnym rankiem 29 sierpnia pułk sofijski z XIII Korpusu próbował bezskutecznie odbić Olsztynek od strony wschodniej. Po nieudanym ataku ruszył w kierunku Mierek i Kołatka (Schlagamühle). Jedyna droga odwrotu dla XIII Korpusu prowadziła przez przesmyk pomiędzy jeziorami Staw i Pluszne koło młyna Szlaga. Oddziały niemieckie wsparte ogniem artylerii zdobyły Mierki. Rosjanie dzielnie bronili przesmyku koło Kołatka. Po ostrzale do ataku ruszyły oddziały Landwehry łamiąc obronę rosyjską. Znaczne siły rosyjskie z pułków sofijskiego, możajskiego i zwienigrodzkiego przedarły się i ruszyły w kierunku Swaderek. Ponad osiem tysięcy żołnierzy poddało się, w tym niemal cały kaszyrski pułk piechoty. Setki zginęło lub potopiło się w wodach jezior. Sytuacja 2 Armii była tragiczna. Wobec otwartych dróg na tyły głównych sił rosyjskich jedynym wyjściem było nakazanie pospiesznego odwrotu. Jednak gen. Samsonow, który 28 sierpnia opuścił swoje stanowisko dowodzenia w Nidzicy i udał się do dowódcy XV Korpusu, stracił możność porozumiewania się z pozostałymi jednostkami. Decyzję o odwrocie wydał dopiero wieczorem. Było już jednak za późno. Dwa korpusy rosyjskie, które wysunęły się najbardziej do przodu, a więc XIII i XV zostały otoczone. 29 sierpnia do niewoli dostał się gen. Martos, dowódca XV Korpusu, a resztki jego wojsk zostały wybite lub poddały się na północ od Nidzicy. Z XV Korpusu ocalał tylko jeden oficer, któremu udało się powrócić do Rosji. Podobny los spotkał XIII Korpus, którego dowódca, gen. Klujew, dostał się w ręce Niemców, żołnierze zaś do 30 sierpnia zostali zabici lub wzięci do niewoli w rejonie na wschód od Nidzicy. Bitwa zakończyła się całkowitym zwycięstwem Niemców, którzy stracili w niej około 20 tys. żołnierzy, straty rosyjskie to 30 tys. zabitych i 92 tys. wziętych do niewoli. Bitwę rozegraną pomiędzy Olsztynem, Lidzbarkiem, Wielbarkiem i Szczytnem Niemcy określają mianem bitwy pod Tannenbergiem. Zwycięstwo Niemiec w tej bitwie miało ogromne znaczenie psychologiczne. Zapoczątkowało także kult marszałka von Hindenburga jako bohatera spod Tannenberga. W społecznym odbiorze bitwa pod Tannenbergiem z roku 1914 zaczęła pełnić rolę najważniejszego niemieckiego symbolu zwycięstwa i była doskonałym pretekstem do upamiętnienia tego wydarzenia. W roku 1927 na polach w okolicy wsi Sudwa k/Olsztynka zakończono budowę ogromnego pomnika upamiętniającego to zwycięstwo - Tannenberg-Denkmal. Fakt wielkiego zwycięstwa wykorzystano propagandowo przedstawiając je jako rewanż za Grunwald 1410 r. Pamiątką po krwawych zmaganiach z sierpnia 1914 roku są bardzo liczne w całej okolicy cmentarze wojenne - m.in. w Drwęcku, Mielnie, Dorotowie, Olsztynku, Sudwie, Mierkach, Waplewie oraz ten w Swaderkach. Spoczywają na nich żołnierze niemieccy, rosyjscy nierzadko wspólnie na jednym cmentarzu.